Jako mieszkańcy Pomorza i turyści nie doceniamy Bałtyku, porównując go z cieplejszymi, egzotycznymi akwenami. Morze Bałtyckie mimo, iż wydaje się niepozorne i chłodne, to panujące w nim warunki są na tyle specyficzne, iż czynią je unikatowym i niezwykle interesującym dla biologów.
Bałtyk jest morzem półzamkniętym, słonawym dzięki czemu jego wody zamieszkują zarówno organizmy morskie, jak i słodkowodne. Będąc najmłodszym morzem świata, stanowi idealne miejsce do obserwacji procesu ewolucji, która w tym akwenie zachodzi niespodziewanie szybko.
Brakiczne wody Morza Bałtyckiego zamieszkiwane są przez gatunki endemiczne, czyli takie, które występują tylko w jednym konkretnym miejscu na Ziemi i nigdzie więcej. Zalicza się do nich brunatnice Fucus radicans. Naukowcy szacują, iż gatunek ten rozwinął się maksymalnie 2 500, a być może zaledwie 400 lat temu. Do gatunków endemicznych zaliczana jest również stornia bałtycka (Platichthys solemdali sp. Nov). W tym niezwykłym akwenie zachowały się także gatunki reliktowe, takie jak drapieżny morski skorupiak z rzędu równonogów podwój wielki (Saduria entomon), współcześnie żyjący głównie w Morzu Białym. W Morzu Bałtyckim jest przedstawicielem reliktów glacjalnych, mających swój zasięg występowania w Morzu Arktycznym.
Cechy, które umożliwiły utworzenie unikatowego ekosystemu przejściowego między środowiskiem słodkowodnym a morskim równocześnie powodują, iż Morze Bałtyckie staje się ekosystemem zagrożonym. Jest to akwen niemal całkowicie zamknięty, w niewielkim stopniu mieszający się z wodami innych mórz, co sprzyja akumulowaniu się zanieczyszczeń.
W ostatnich dekadach plastik stał się jednym z ważniejszych problemów z jakimi zmaga się Morze Bałtyckie, do którego ujście ma wiele rzek europejskich transportujących różne jego formy z odległych terenów. Według danych HELCOM (Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku) plastik jest dominującym rodzajem odpadów, niezależnie od lokalizacji. Co ciekawe, na każdych 100 metrach plaży można znaleźć od 50 do 300 sztuk odpadów wyrzuconych przez morze, a 70% z nich to tworzywa sztuczne.
– Spiritus movens popularności i powszechnego użytku plastiku są specyficzne właściwości fizyko-chemiczne takie jak niewielki ciężar właściwy, wysoka odporność mechaniczna i chemiczna, dzięki którym zdążyły zrobić zawrotną karierę, stając się materiałem o szerokim zastosowaniu. Niskie koszty produkcji, tworzenie doskonałej bariery dla tlenu i wilgoci, sprawiają, że plastik jest doskonałym materiałem do produkcji opakowań. Prowadzi to do powszechnego przekonania, że życie bez plastiku jest niemożliwe. W XX wieku na świecie produkowano ~ 0,5 miliona ton plastiku rocznie, obecnie wartość ta jest bliska 350 mln ton. Niewielką część wyprodukowanych do tej pory plastików poddano recyklingowi (~9%), niewiele więcej spalono w spalarniach, a niemal 80% trafiło na składowiska odpadów. Szacuje się, że ~5% światowej produkcji tworzyw sztucznych, czyli ~15 mln ton, trafia corocznie do morza – tłumaczy Joanna Przytarska – główny specjalista Działu Edukacji Ekologicznej i Ochrony Przyrody WFOŚiGW w Gdańsku.
Niestety wszystkie tworzywa sztuczne, które wyprodukowano, znajdują się w ekosystemie pod różnymi postaciami. Jedną z form stanowiących zagrożenie dla fauny i flory Morza Bałtyckiego jest mikroplastik, czyli fragmenty plastiku o wielkości poniżej 5 mm, często niewidoczne gołym okiem. Do wód morskich mikroplastik trafia jako produkowany celowo składnik kosmetyków i detergentów lub w wyniku rozpadu dużych plastikowych odpadów. Wszystkie plastikowe odpady pływają w toni morskiej do czasu kiedy opadną na dno. Zwierzęta mamione kształtem i/lub kolorem połykają odpady plastikowe. Na powierzchni mikroplastików, mogą adsorbować się zanieczyszczenia organiczne lub metale ciężkie, jak również mikroorganizmy wśród których, mogą być gatunki chorobotwórcze. Natura oddziaływania mikroplastików na organizmy morskie jest bardzo słabo poznana, podobnie jak procesy, jakim podlegają tworzywa sztuczne w środowisku. Trudno jest przewidzieć skutki ich obecności w środowisku morskim.
– W celu uchronienia unikatowego, acz wrażliwego ekosystemu Morza Bałtyckiego konieczne są działania zarówno państw nadbałtyckich, organizacji międzynarodowych (np. HELCOM, UE), jak i zaangażowanie społeczeństwa. Każdy , kto chce wykazać swoją odpowiedzialność za Bałtyk może to zrobić poprzez ograniczenie zużycia plastikowych opakowań; segregację i recykling odpadów, czy też dbanie o czystość rzek i plaż. Trzeba działać, by przyszłe pokolenia mogły korzystać z wyjątkowych bałtyckich zasobów – podsumowuje Joanna Przytarska.
